HTT nằm trên ngọn đồi cao, giữa rừng
thông vát ngát cách trung tâm TP.ĐL khoảng 6km. Cảnh vật nơi đây im
vắng, mặt hồ phẳng lặng, tiếng gió reo vi vu qua răng thông như
nức nở khóc thương cho những cuộc tình tan vỡ, và những câu chuyện của
họ đã kết thành truyền thuyết còn lưu lại cho đến ngày nay.
Có truyền thuyết kể rằng:’Bên hồ nước
xanh biếc giữa núi rừng Lang Bian, chiều chiều có đôi tình yêu Hoàng
Tùng và Mai Nương hẹn hò kết mộng, chờ ngày nên duyên. Họ là
người Việt ở miền đồng bằng theo cha mẹ lên đây lập nghiệp và gặp nhau
quyến luyến như trầu với cau giữa miền sơn quốc này.
Năm 1879, vua Quang Trung từ Huế kéo quân
ra Bắc đánh đuổi quân xâm lược Mãn Thanh. Dịp này, nhiều nghĩa sĩ kháp
nơi từ đồng bằng đến miền sơn cước, từ trấn Gia Định
đến đất Thuận Hoá đều tòng quân tham gia đánh giặc, bảo vệ bờ cõi đất
nước. Nơi vùng rừng núi Lang bian của sơn quốc này chàng Hoàng Tùng cũng
chia tay nàng Mai Nương để đâu quân theo tiếng gọi của
núi sông.
Nơi quê nhà, nàng Mai Nương ngày đêm
trông ngóng bóng dáng người yêu trở về. Người không về nhưng tin buồn
lại đến : Hoàng Tùng đã hy sinh nơi chiến trường. Lòng đau
đớn đến tuyệt vọng, nàng đã trầm mình trong lòng nước xanh, quyết chết
theo chàng để giữ vẹn tình chung. Xác nàng được chôn cất quanh hồ.
Mấy tháng sáu, Hoàng Tùng thắng trận trở
về . Cảnh củ còn đây nhưng người yêu đã mất, chàng đau khổ đến tận cùng
nên gieo mình xuống hồ nước chết theo nàng Mai Nương để
minh chứng cho lòng chung thuỷ sắt son’
Cách HTT một con đường là đồi hồng là nơi
yên nghỉ của nhiều người, cũng là nơi ghi dấu một thiên tình sử bi
thương:’Tâm gốc người Vĩnh Long, là học viên của trường Võ
bị Đà Lạt đem lòng yêu thương cô giáo Lê Thị Thào người Đà Lạt. Mỗi
ngày từ bãi tập trở về, Tâm thường ghé vào ngôi nhà cạnh HTT và đặt một
lá thư tỏ tình dưới mái tranh.
Buổi chiều đi dạy về, Thào mở thư của
chàng ra xem và đặt thư hồi âm của nàng vào chỗ cũ. Nàng nhận lời chàng,
hai người yêu nhau tha thiết. Bên bờ HTT, hò hẹn ngày kết
duyên cau trầu.
Gia đình Tâm biết được chuyện tình con
trẻ đành ngăn cấm. Tâm ra lính, nàng ở lại quê nhà chờ ngày Tâm trở về
nên duyên. Vào một ngày kia, nàng nhân được tin báo chàng
đã tử trận. Quá đau lòng cho duyên phận mình. Thảo ra bờ hồ nơi hai
người vẫn thường hò hẹn khóc thương cho mối tình đầu đã sớm chia ly, rồi
nàng gieo mình xuống hồ nước để giữ trọn tiết trinh với
người mình yêu.
Cuộc đời lắm mưu toan với kịch bản do con
người dàn dựng. Tâm từ chiến trường trở về đi tìm người yêu và nhận
được hung tin: nàng vì mình mà chết. Không còn gì đau đớn
bằng, Tâm vội trở lại đơn vị. Sau đó, chàng cũng đã hy sinh trong một
trận chiến khốc liệt. Biết tâm nguyện chung thuỷ của chàng với người
yêu, người ta đem xác chàng chôn cạnh mộ nàng như lời xưa
hẹn ước. Ít lâu sau, gia đình Tâm cải táng mộ chàng về quê cũ, bỏ lại
mộ nàng đơn côi dưới rặng thông oán thoan mỗi khi chiều về’. Hiện nay,
du khách đến tham quan HTT thường tìm đến viếng mộ cô
Thảo, gởi chút hương hoa cho người con gái bạc mệnh như một sự chia sẻ
chân thành cho mối tình tan thương ấy.
Từ đó, mỗi buổi hoàng hôn ngàn thông reo
vi vu như khúc nguyện cầu gởi người đã khuất, như lời thở than thương
cho mối tình hợp tan, như lời tán dương cho những người
con vì nước trọn tình.
‘Hồn thiêng em hãy đợi chờ
Mặt hồ Than Thở bây giờ là đây’
Hiện nay, cạnh phần mộ của cô giáo Lê Thị
Thảo có ngôi miếu nhỏ đặt bài vị thờ và tấm bia mộ ghi ngày mất của cô
Thảo: 15 – 3 – 1956. Bên trong ngôi miếu có khắc bài
thơ như lời điều văn thương tiếc nàng:
‘Nước biếc non xanh dù biến đổi,
Mối tình chung thuỷ Thảo trong Tâm
Chiều chưa xuống mà nắng vàng đã vội tắt,
Đêm chưa về cỏ đã đẫm sương.
Cả núi rừng ngấn lệ tiếc thương,
Cho mối tình ngang trái của
Đôi uyên ương không thành’
